‘Ruime meerderheid van Nederlanders denkt dat het klimaat verandert’, ‘Klimaatdemonstratie in Sydney: ‘…we zitten in een klimaatnoodsituatie’, ‘Somberheid en machteloosheid door klimaatverandering’, ‘IJskap Groenland smelt zeven keer sneller dan in jaren 90’. Dit zijn titels die naar boven komen bij een zoekactie met behulp van de term ‘klimaatverandering’ op NOS.[1] Klimaatverandering kan met recht als een hot topic worden gezien. Het lijkt buiten kijf te staan dat het mondiale klimaat verandert en de mens daarin een cruciale rol speelt.
Door Paul de Korte en Jacob van der Tang, leden kring Gouda
In hoeverre is er nu echt sprake van klimaatverandering en wat is de rol van de mens precies? Deze en aanverwante vragen worden beantwoord in De staat van het klimaat; een koele blik op een verhit debat.[2] Diederik Samson, voorheen campagneleider bij Greenpeace en fractievoorzitter van de PvdA over dit boek: ‘Helder verwoord en indringend gebracht’.[3] Elsevier Weekblad karakteriseerde het als ‘een uitzonderlijk goed boek’.[4] De schrijver ervan, Marcel Crok, past qua maatschappelijk profiel naar eigen zeggen ‘misschien wel het beste bij GroenLinks’ en kreeg de Glazen Griffel – een aanmoedigingsprijs voor jonge wetenschapsjournalisten – voor een kritisch artikel over de beroemde en beruchte hockeystick-grafiek.[5] Dat was voor ons reden genoeg om het boek te lezen en om met de schrijver ervan in gesprek te gaan.
De staat van het klimaat
Het belangrijkste wetenschappelijke instituut op het gebied van klimaatverandering is het Intergovernmental Panel on Climate Change (IPCC). Dit instituut publiceert toonaangevende rapporten over klimaatverandering. Ook publiceert het op basis van deze rapporten samenvattingen voor beleidsmakers, waardoor het IPCC een enorme invloed heeft op de mondiale politiek. Het doel van het IPCC is om beleidsmakers te voorzien van wetenschappelijke informatie om hun klimaatbeleid op te baseren[6]. Het was echter de eenzijdigheid van het IPCC die Crok deed besluiten zijn boek De staat van het klimaat te schrijven, zo gaf Crok aan. In dit boek heeft Crok geprobeerd relevante literatuur te verzamelen die door het IPCC is genegeerd.
De staat van het klimaat bevat acht hoofdstukken. Elk van de hoofdstukken beantwoordt een vraag over klimaatverandering en het debat daarover. In het eerste hoofdstuk kijkt Crok bijvoorbeeld naar de vraag of de wetenschap er nu echt uit is. De aarde warmt op, dat wordt zelfs door sceptici erkent.[7] Het is alleen niet duidelijk hoeveel de aarde opwarmt (H2), of de huidige opwarming uniek is (H3), of de recente opwarming door CO2 komt dan wel door andere factoren (H4 en 5) en of de huidige opwarming desastreus is (H6). Ten slotte vraagt Crok zich af of het IPCC nog te vertrouwen is (H7) en of het klimaatprobleem nog op is te lossen (H8).
IPCC
Crok beargumenteert onder andere waarom het IPCC een onbetrouwbare organisatie is. Het IPCC beweerde bijvoorbeeld dat de oogsten in Afrika met 50 procent zouden kunnen afnemen in de periode 2000-2020. Een wetenschappelijke onderbouwing hiervoor bleek te ontbreken. Volgens Crok is er evenmin een goede wetenschappelijke onderbouwing voor de claim dat 40 procent van de Amazone heel gevoelig zou zijn voor ook maar een beperkte afname in neerslag. Daarnaast werden artikelen van sceptische wetenschappers afgedaan als onzinnig of werden ze genegeerd.[8] Opvallend genoeg stellen al die fouten de gevolgen van klimaatverandering erger voor dan ze in werkelijkheid zijn. Verder bleek dat wetenschappers van wie mails openbaar kwamen bij een hack (Climategate) op een bedenkelijke manier waren betrokken bij de IPCC-rapporten. Zo schreef Phil Jones, voormalig directeur van het Climatic Research Unit, in een e-mail dat hij er alles aan zou doen om twee wetenschappelijke artikelen waarin gesteld werd dat de recente opwarming mede veroorzaakt is door economische ontwikkeling en niet alleen door broeikasgassen uit een van de laatste IPCC-rapporten, te houden. Citaat: ‘Dat andere artikel van MM is echt bagger – zoals je weet. (…) Ik kan het niet verdragen dat een van beide artikelen in het volgende IPCC-rapport zou staan. Kevin en ik zullen ze er op de een of andere manier uithouden, zelfs als we daarvoor moeten herdefiniëren wat peer reviewed literatuur is!’.[9] Op aandringen van een expert reviewer vermeldde Jones de artikelen wel in het definitieve rapport maar deed ze daarbij onmiddellijk af als niet overtuigend.[10]
Zoals gezegd is Crok van mening dat de bevindingen van zijn boek nog steeds overeind staan. Daarbij gaf hij wel aan dat het IPCC genuanceerder is gaan denken over (de menselijke invloed op) klimaatverandering. Dat heeft paradoxaal genoeg ten gevolge dat klimaatalarmisten zoals behorend tot Extinction Rebellion niet meer zo graag naar IPCC verwijzen om hun claims te onderbouwen.
Hockey-stickgrafiek
Een van de belangrijkste vraagstukken in het klimaatdebat is de vraag in hoeverre het klimaat veranderde in het verleden. Een doorbraak binnen dit vraagstuk vond plaats in 1998 toen Amerikaanse onderzoekers onder leiding van Michael Mann op basis van boomringen de temperatuur vanaf het jaar 1000 reconstrueerden. Het resultaat is de volgende grafiek:
Grafiek 1: Mondiaal temperatuurverloop in de periode 1000-2000. [11]
Deze grafiek werd door het IPCC gebruikt als een icoon en werd zeven keer in het derde IPCC rapport geplaatst (2001).[12] In Canada gebruikte de overheid deze grafiek voor huis-aan-huis-folders die als doel hadden burgers te overtuigen van de noodzaak van het Kyoto-verdrag. Ironisch genoeg kreeg ook Canadese wiskundige McIntyre een exemplaar door de brievenbus. De grafiek trok de aandacht van McIntyre en hij besloot de berekeningen die achter deze grafiek zaten te controleren. Het duurde twee jaar voordat McIntyre alle relevante data achter de grafiek tot zijn beschikking kreeg. Met de data in handen deed McIntyre de ontdekking dat de grafiek beruste op niet-representatieve data en op berekeningsfouten.[13]
Het Reformatorisch Dagblad berichtte vorig jaar in een artikel – getiteld ‘Wie er nog twijfelt: klimaatverandering komt door de mens’ – dat uit hernieuwd onderzoek eenzelfde verloop van de temperatuur blijkt, zoals weergegeven in de hockeystik-grafiek.[14] Een team onder leiding van Raphael Neukom kwam ook tot de conclusie dat er geen sprake was van een warme periode tijdens de Middeleeuwen. Daarom zou de huidige wereldwijde opwarming van de aarde een uniek fenomeen zijn.[15] In ons gesprek uitte Crok echter fundamentele kritiek op de methodologie die Neukom gebruikte om te berekenen hoe de mondiale temperatuur in het verleden moet zijn geweest. Het probleem is dat de onderzoekers uit een grote pool van data een aantal reeksen kiezen. Dan ligt cherry picking wel erg op de loer. Critici als McIntyre en zijn collega McKitrick vinden deze keuzes te subjectief en oordelen daarom dat de gebruikte data niet representatief is.
Deze stelling van McIntyre en McKitrick lijkt te worden ondersteund door de wetenschappers Lüning en Vahrenholt, zo stelde Crok. Deze Duitsers verzamelen historische bronnen die informatie geven over de temperatuur in de periode 1000-1200. Elke bron wordt gekoppeld aan de bijbehorende geografische locatie. Als de bron laat zien dat bijvoorbeeld een gletsjer in de Alpen kleiner was dan nu, wordt geconcludeerd dat het tussen 1000-1200 warmer was op de locatie van de gletsjer dan nu het geval is. Op basis van duizenden bronnen hebben Lüning en Vahrenholt de volgende kaart gemaakt:
Kaart 1: Temperatuur in 1000, in vergelijking met de temperatuur in 2000. [16]
Een rode markering betekent dat het op de desbetreffende locatie warm(er) was in 1000-1200 dan nu het geval is, terwijl blauw staat voor een koelere temperatuur. Een gele markering staat voor meer droogte, terwijl groen een vochtiger leefomgeving voorstaat. Het overheersende beeld van dit onderzoek laat zien dat de periode 1000-1200 wereldwijd een warme periode is geweest. Dit ondersteunt de stelling van Crok dat de huidige opwarming dus niet perse uniek is. Wat volgens Crok overigens niet betekent dat CO2 nu niet een rol kan spelen.
Klimaatgevoeligheid
Crok deed in zijn gesprek met ons een ander argument tegen klimaatalarmisme uit te doeken. Samen met de Britse wiskundige Nic Lewis deed hij namelijk onderzoek naar klimaatgevoeligheid. Klimaatgevoeligheid staat voor de temperatuurswisseling die het klimaat doormaakt bij een verdubbeling van de mondiale CO2 uitstoot ten opzichte van 1850. Vermoedelijk is deze verdubbeling later deze eeuw een feit (we zijn tot nu toe van 280 ppm[17] CO2 naar 410 ppm gegaan), wat de urgentie van een goed begrip van klimaatgevoeligheid onderstreept.
Om klimaatgevoeligheid te berekenen is een technische formule nodig, die in het verleden al door het IPCC getest is. Het IPCC gebruikte destijds hun klimaatmodellen om klimaatgevoeligheid te schatten. Op basis van de resultaten die dit opleverde schatte het IPCC dat bij een verdubbeling van de CO2 in de atmosfeer ten opzichte van 1850, de aarde met 1,5 – 4,5 graden opwarmt. De beste schatting was 3 graden. Halverwege deze eeuw zouden we dan al op een opwarming van 2 graden zitten ten opzichte van het pre-industriële tijdperk.
Crok en Nic Lewis gebruikten een andere methode gebaseerd op metingen in plaats van modellen. Voor de variabelen die niet berekend konden worden op basis van waarnemingen gebruikten Crok en Lewis dezelfde waarden als het IPCC. Dit leverde een beste schatting van de klimaatgevoeligheid van ruim 1,5 graden op. Dit zou betekenen dat we pas in 2100 op 2 graden opwarming zitten. Voor de helderheid, Lewis en Crok gaan daarbij volledig uit van de aanname van het IPCC dat alle opwarming tot nu toe door broeikasgassen veroorzaakt is.
De bevindingen van Crok en Lewis zijn niet onomstreden. Dat blijkt bijvoorbeeld uit een profielschets die van Crok is gemaakt door een journalist van De Volkskrant. Hoogleraar aardwetenschap Guido van der Werf (VU Amsterdam) geeft bijvoorbeeld in een kader bij deze schets aan: ‘Marcel heeft misschien een punt dat de modellen meer opwarming voorspellen dan we in de data zien, maar ik denk dat het verschil kleiner is dan hij doet voorkomen.’ Andere wetenschappers zouden Croks kijk op de zaak eenzijdig vinden: ‘Marcel negeert drie lijnen van bewijs die een klimaatgevoeligheid lager dan 1,5 graad uitsluiten. En zelfs dan gaat hij nog op de absolute ondergrens zitten van wat eventueel mogelijk is’, aldus hoogleraar aardwetenschap Pier Siebesma (TU Delft).[18]
We legden deze kritiek aan Crok voor. Hij wees ons erop dat deze kritiek weerlegbaar is, maar dat hij niet de gelegenheid kreeg om er in het artikel op in te gaan. Het artikel zou immers vooral een profiel over hem zijn en niet over het debat zelf. Desgevraagd verwijst hij naar het rapport dat hij schreef met Nic Lewis en dat juist in detail in gaat op alle verschillende methodes om klimaatgevoeligheid te schatten. Lewis en Crok concluderen op basis daarvan dat één methode echt de beste is, namelijk die op basis van metingen vanaf 1850. Die schattingen komen uit op de ondergrens die het IPCC al dertig jaar hanteert. De aannames daarbij zijn nog zeer conservatief, namelijk dat vrijwel alle opwarming sinds 1850 daadwerkelijk door broeikasgassen veroorzaakt zijn. Blijkt een deel van de opwarming toch van natuurlijke aard, dan dalen de schattingen voor klimaatgevoeligheid nog verder.
Evaluatie
In het voorgaande is een negatief beeld neergezet van de klimaatwetenschap: metingen bleken niet betrouwbaar en wetenschappers zijn bevooroordeeld. We stelden Crok de vraag of het sceptische wetenschappers al gelukt was om naast alleen kritiek te leveren ook zelf modellen te maken die wel kloppen. Crok gaf echter aan dat sceptici zoals hij van veel kanten tegengewerkt worden, ontslagen worden op universiteiten en vooral niet genoeg middelen hebben om zelf gecompliceerde modellen te maken. Dus rest hen weinig anders dan te wijzen op de zwakke plekken in de broeikastheorie.
Alles overziend blijken er goede redenen te zijn om aan te nemen dat er nog veel onduidelijkheid is over de omvang van opwarming en de factoren die daaraan ten grondslag liggen. Van geschiedschrijving wordt weleens gezegd dat het een discussie zonder eind is. Nooit zal helemaal duidelijk worden hoe ons verleden was, zodat er altijd reden tot debat is. Gezien de complexiteit van het wereldwijde klimaat en de onduidelijkheid over bijvoorbeeld de vraag hoe het klimaat in het verleden was, zou hetzelfde kunnen worden gezegd over de klimaatwetenschappen.
Het is goed om te beseffen dat er ook ethische kanten aan deze discussie zitten. Crok wees ons erop dat klimaatalarmisten uiteindelijk de mensheid als een probleem beschouwen. De mens draagt volgens hen immers in belangrijke mate bij aan klimaatverandering. Nu het lastig is om de uitstoot van bijvoorbeeld CO2 te verminderen, zouden alarmisten kunnen betogen dat een kleinere wereldbevolking wenselijk is en geboortebeperkingen gerechtvaardigd in de vorm van abortussen een praktische noodzaak worden. Vanuit christelijk perspectief kan klimaatalarmisme dan ook afschuwelijke consequenties hebben.
De complexiteit van het klimaat, wat ook naar voren gekomen is in deze bijdrage, bepaalt ons daarnaast bij de betrekkelijkheid van wetenschap en de onkunde van de mens. Da Costa schreef in zijn Bezwaren tegen de geest der eeuw over de wetenschap: ‘Ik bewere, dat, al ware het ook dat men in deze eeuw kon gezegd worden iets meer of iets beter te weten dan in de voorgaande, dan nog de vraag niet ter harer eere beslischt was.’[19] ‘[Aangezien] het doel van alle wetenschap de verheffing van ons hart tot God en tot Zijne Waarheid wezen moet, o! dat wij ons dan schamen over onze eeuw!’ [20]
De publieke opinie die wegloopt met de klimaatwetenschap is dan ook een teken van de verdere secularisatie van Nederland. Vanzelfsprekend hebben wij de plicht om rentmeester te zijn, maar de complexiteit van het klimaat laat ons zien dat we een bepaalde bescheidenheid en nuchterheid wenselijk is als het gaat om de vraag hoe we hieraan gestalte zouden moeten geven. Hoe waar zijn dan ook de woorden van Da Costa: ‘Het was ten allen tijde en overal de publieke opinie, die, aan haar zelve overgelaten, alle kwaad berokkende, alle ongerechtigheid lief had, schijnbare verdienste huldigde, waarachtige nederige braafheid, eerlijkheid, rechtschapenheid, en godsdienstigheid miskende, vervolgde, mishandelde.’[21]
We besluiten deze bijdragen dan ook met de vermaning van Da Costa: ‘En gij allen, weldenkenden! die invloed hebt op het hart en op het verstand van uwe kinderen, kweeklingen, onderhoorigen, bloedverwanten, vrienden! Verkondigt de Waarheid moedig en aanhoudend, en vreest de haat, noch de bespotting der wereld! Het is thands tijd van spreken. Een hooger macht is met ons!’[22]
Voetnoten
[1] Zoekactie op woensdag 29 en donderdag 30 januari 2020.
[2] Marcel Crok, De staat van het klimaat; Een koele blik op een verhit debat, Amsterdam: Uitgeverij Carrera 2011.
[3] Zie de achterkant van De staat van het klimaat.
[4] https://www.destaatvanhet-klimaat.nl/boeken/ (geraadpleegd op donderdag 30 januari 2020).
[5] Crok, De staat van het klimaat, p. 9-10.
[6] https://www.ipcc.ch/about/ (geraadpleegd op woensdag 5 februari 2020).
[7] Crok, De staat van het klimaat, p. 36.
[8] Idem, p. 234.
[9] Idem, p. 71.
[10] Idem, p. 32.
[11] https://nl.wikipedia.org/wiki/Hockeystickcurve/ (geraadpleegd op woensdag 5 februari 2020).
[12] Crok, De staat van het klimaat, p. 82-83.
[13] Idem, p. 84-86.
[14] Red. Wetenschap & Techniek, ‘Voor wie er nog aan twijfelt: klimaatverandering komt echt door de mens’.
[15] Ibidem.
[16] https://kaltesonne.de/mapping-the-medieval-warm-period/ (geraadpleegd op dinsdag 5 februari).
[17]Parts per million
[18] Maarten Keulemans, ‘De klimaatjournalist die in de ban van het tegengeluid raakte: ‘Ik ben een roepende in de woestijn geworden’ De Volkskrant 23 februari 2018 (online geraadpleegd op 30 januari 2020).
[19] Da Costa, Bezwaren tegen de geest der eeuw, p. 36
[20] Idem, p. 38
[21] Idem, p. 68-69
[22] Idem, p. 73